Tekst może odstraszyć wieloma liczbami i wskaźnikami lub swoją długością, dlatego na jego samym końcu zostało umieszczone bardzo krótkie podsumowanie całego tekstu. Niemniej, polecam zapoznać się z całym tekstem.

31.01.2021, godz. 17:20. Uwaga od autora: jeden z czytelników słusznie zwrócił błąd metodologiczny w jednym działaniu matematycznym (dziękuję!). Przypadkiem przyjąłem emeryturę minimalną jako podstawę do obliczeń, a nie medianę, za rok 2012. Błąd zwiększa realną średnioroczną waloryzację za rządów PO-PSL o 0,6 pkt proc., przez co ZP bez 14. emerytury wyprzedza pod tym kątem swych poprzedników. Oznacza to, że nie wpływa on zbytnio na wnioski płynące z tekstu. Zmodyfikuję tekst, gdy będę w stanie zdrowotnym – proszę o zrozumienie i cierpliwość.

Wstęp

Pod koniec stycznia zapadła decyzja, że w 2021 r. zostanie przyznana 13 i 14. emerytura.[1] Rząd Zjednoczonej Prawicy kreuje to jako swój sukces i wykorzystuje to w celu budowania wizerunku jako swego rodzaju Robin Hooda. Czy rzeczywiście jest to coś, co można uznać za bonus od rządu podatników, czy może coś, co się w pewnym sensie należy emerytom? Sprawdźmy to.

Co roku następuje waloryzacja emerytur i rent, czyli zwiększenie ich o określoną wartość. Obecnie w Polsce jest to zależne od wysokości inflacji oraz o wskaźnik realnego wzrostu przeciętnej płacy – wynosi on co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnej płacy wyrażonego w procentach – i jest ustalany przez Centrum Dialogu Społecznego. Czyli jest zależny od woli politycznej. Czasem dodaje się warunek do wskaźnika waloryzacji, że emerytura ma wzrosnąć o X procent, ale nie mniej niż Y złotych.[2]

Waloryzacja emerytur

Poniżej w tabeli 1. przedstawiam wysokość wskaźnika waloryzacji emerytur i rent dla poszczególnych lat od 2001 r., wraz ze skumulowanym wzrostem dla poszczególnych rządów i średniorocznym wzrostem. Wysokość waloryzacji jest ogłaszana w lutym i obowiązuje przez rok.

Tab. 1. Wskaźnik waloryzacji wraz ze skumulowanym wzrostem i wzrostem średniorocznym.

O ile zignorujemy wynik rządu AWS, który jest tutaj wyłącznie z powodu technicznego, to najwyższy skumulowany wzrost emerytur nastąpił za rządów PO-PSL (w tabelach jako „PO”), co wynika też z 8 lat rządów. Jednakże również średnioroczny wzrost jest najwyższy i wyniósł on 4,54%. Drugi jest rząd koalicyjny PiS-LPR-Samoobrona (w tabelach jako „PiS 1”) z wynikiem 3,1% rocznie. Trzecie miejsce na podium przypada rządów Zjednoczonej Prawicy (w tabelach jako „PiS 2”) z 2,02% każdego roku.

Realna waloryzacja emerytur

Ciekawiej się robi, gdy uwzględnimy inflację, czyli wskaźnik przeciętnego wzrostu cen w gospodarce. Dzięki temu możemy sprawdzić, czy rzeczywiście emerytury wzrosły. Innymi słowy, dzięki temu sprawdzamy czy za daną emeryturę po jej waloryzacji mogliśmy rzeczywiście kupić więcej, niż w zeszłym roku. Jest to o tyle ważne, że jeśli emerytura wzrośnie z 100 zł do 200 zł, a cena chleba i innych dóbr z przykładowo 5 do 10 zł to mimo nominalnego wzrostu emerytury, realnie nic nie zyskano.

Po jej uwzględnieniu, wynik będzie następujący:

Tab. 2. Zestawienie oficjalnego wskaźnika waloryzacji oraz jej realnego wzrostu wraz z wartościami skumulowanymi i średniorocznymi dla poszczególnych rządów.

Tutaj podium wygląda identycznie, choć rzecz jasna z innymi wynikami. Największy spadek widać w przypadku rządu SLD-PSL-UP, kiedy średnioroczna waloryzacja po urealnieniu zmieniła się o ok. 2 pkt proc., czyli o ok. 175% na niekorzyść. Drugi jest rząd Zjednoczonej Prawicy, gdzie średnioroczny wzrost skurczył się o ok. 1,75 pkt proc., czyli ok. 87%! Oznacza to, że tych rządów inflacja najsilniej „zjadała” waloryzację emerytur. Wynik jest kiepski, nawet pomimo roku deflacji odziedziczonej po poprzednim rządzie.

Z kolei w przypadku rządów PO-PSL jest to spadek o tylko ok. 50%. W osiągnięciu takich liczb nie pomagały lata spowolnienia gospodarczego w Polsce, jak i Europie, natomiast z drugiej strony sytuację ratuje deflacja w ostatnich 3 latach rządów PO-PSL.

Widzimy tutaj też wysoką różnicę między rządem PO-PSL a innymi rządami, zwłaszcza rządem Zjednoczonej Prawicy, która wynosi aż ok. 1,93 pkt proc. Oznacza to, że średnio co roku emerytura zwiększała się o prawie 2 pkt proc więcej za rządów PO-PSL, niż podczas rządzenia przez Zjednoczoną Prawicę. Innymi słowy, rząd PiS i koalicjantów średnio co roku zwiększał emeryturę ośmiokrotnie mniej, niż ich poprzednicy.

Można to też wyjaśnić w inny sposób. Każde 100 zł w 2008 r. wypłacone w ramach emerytury na przestrzeni rządu PO-PSL zmieniło się w 117,64 zł. Natomiast w przypadku PiS każde 100 zł wypłacone w 2016 r. zostało zwiększone do 101,38 zł.

Wskaźnik wzrostu emerytury

Podobną rzecz zobaczymy w przypadku stworzenia swojego wskaźnika. Możemy obliczyć wskaźnik wzrostu emerytur wykorzystując oficjalny wskaźnik waloryzacji oraz inflację, oraz 100 jako kwotę bazową. Wyniki można zobaczyć w poniższej tabeli.

Tab. 3. Obliczenia dot. wskaźnika wzrostu emerytur w oparciu o kwotę bazową.

Powyższe obliczenia potwierdzają wcześniejsze obliczenia. Emerytura z 2015 r., czyli końca rządów PO-PSL, była wyższa o 16,87 zł, niż w 2008 r. Natomiast w przypadku następnego rządu różnica między początkiem a 2020 r. wynosi 0,34 zł/ Oznacza to, że za rządów PO-PSL wzrost był około 50 razy większy, niż wzrost za rządów Zjednoczonej Prawicy. W dalszej części tekstu zobaczymy jak wypada rząd Prawicy przy uwzględnieniu 13 emerytury.

Najpierw warto sprawdzić, czy wzrost emerytury w danym roku wynikał raczej z czynników gospodarczych, czy raczej politycznych. Możemy to sprawdzić dzięki znajomości wzoru dot. wskaźnika waloryzacji oraz danych dot. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia i inflacji we wskazanych roku.

Ustawowy minimalny wzrost emerytury

W tab. 4 widać, że przez ostatnie 5 lat rządów Zjednoczonej Prawicy „ponadprogramowa” waloryzacja była niewielka – w okolicach 0,2-0,3% rocznie. W przypadku rządów PO-PSL średniorocznie była ona większa i wyniosła 1,26%. Tutaj ponownie rząd PO-PSL wypada ok. pięciokrotnie lepiej, niż rząd Zjednoczonej Prawicy. Różnica między nimi to ok. 80% na korzyść PO-PSL oraz jednocześnie ok. 1 pkt proc. Głównie dzięki 2008 r. i 2012 r., gdzie wzrosty były naprawdę duże w porównaniu do pozostałych lat. Może to mieć związek z wysokim wzrostem PKB w 2007 i 2011 r. Oznacza to, że za rządów PO-PSL czynnik polityczny miał większe znaczenie przy waloryzacji emerytur, niż podczas rządu Prawicy.

Tab. 4. Różnica między oficjalną waloryzacją emerytury a minimalnym wzrostem emerytury wynikającym z przepisów.

Sytuacja gospodarcza

Warto zwrócić uwagę na sytuację gospodarczą kraju oraz regionu w danym okresie. System emerytalny to w dzisiejszej Polsce ważna część finansów publicznych, więc jego kondycja jest częściowo zależna od kondycji całej gospodarki i finansów państwa.

Wynik rządu PO-PSL jest o tyle zadziwiający na tle rządów Zjednoczonej Prawicy, że – jak widać w poniższej tabeli – średnioroczny realny wzrost Produktu Krajowego Brutto (czyli, w uproszczeniu, gospodarki) był wyższy o 1,26 pkt proc.

Warto tutaj podkreślić przyczyny tego stanu rzeczy – na 5 z 8 lat rządów PO-PSL przypada zwolnienie gospodarcze w Europie, w tabeli oznaczone na żółto. Z racji bliskości oraz związania polskiej gospodarki z zachodnimi, musiało się to odbić na Polsce. W przypadku Prawicy podobny efekt być może dostrzeżemy dopiero w danych za 2020-2021 r., które są jeszcze niedostępne.

Tab. 5. Zestawienie wskaźnika waloryzacji i wzrostu oficjalnego wzrostu PKB oraz realnego wzrostu PKB. Na żółto oznaczone lata spowolnienia gospodarczego w Europie.

Waloryzacja emerytur po 13 i 14. emeryturze

Zbliżamy się do odpowiedzi na nasze pytanie: czy 13 i 14. emerytura to wspomniany bonus od rządu dla emerytów, czy raczej coś, co dotychczas otrzymywali bez tej całej politycznej oprawy? W ustaleniu pomogą nam dane z tab. 6.

W poniższej tabeli widzimy dane z tabeli 2., ale z uwzględnieniem 13 emerytury w 2019 r. i 2020 r. Dzięki temu widzimy, że dopiero dzięki dwukrotnym wypłaceniu 1250 zł brutto, PiS 2 prawie dogonił wyniki PO-PSL. Różnica dzieląca oba te rządy to już tylko ok. 10% (i ok. 0,13 pkt proc) w kwestii średniorocznego realnego wzrostu emerytury. Natomiast w oficjalnej średniorocznej waloryzacji mamy różnicę w wysokości ok. 15% (i ok. 0,7 pkt proc.).

Tab. 6. Zestawienie wskaźnika waloryzacji oraz waloryzacji realnej przy uwzględnieniu waloryzacji powiększonej o 13 emeryturę obliczoną w oparciu o medianę emerytur.[11]

Podsumowanie

Patrząc na wszystkie powyższe dane, możemy wysunąć wniosek, że 13 emerytura jest próbą rekompensaty niskiej realnej waloryzacji emerytur za rządów Zjednoczonej Prawicy. Niska waloryzacja nie jest wynikiem spowolnienia gospodarczego, tylko innych czynników. Tak naprawdę rząd PiSu i koalicjantów trafił na okres boomu gospodarczego w Europie. Jako główne czynniki niskiego wzrostu emerytur można wymienić m.in. inflację, której zwiększanie się prawdopodobnie jest przynajmniej częściowo skutkiem programów redystrybucyjnych koalicji oraz pro-inflacyjnych rządów Adama Glapińskiego w Narodowym Banku Polskim.

Jak też możemy dostrzec, za rządów PO-PSL rosnąca emerytura była generalnie normą dla emerytów. Coroczny realny wzrost emerytury o ponad 2% znacznie przewyższał wyniki innych rządów. Było tak do momentu, aż obecny rząd zaczął wypłacać dodatkowe emerytury. Prawdopodobnie w 2021 r. już wysunie się on na prowadzenie w tym dziwnym wyścigu. Stanie się to dopiero w 6. roku rządów, pomimo ok. 4 lat rządzenia mając znacznie lepsze otoczenie gospodarcze. Z tego powodu waloryzacja mediany[12] emerytury wyniesie nie 4,72% jak w 2020 r., a 9,58% r.[13] Warto dodać, że w przypadku braku wypłaty dodatkowych emerytur to może dojść do znaczących spadków realnej waloryzacji emerytur.

Przy okazji zastanawiać może nas, czy rząd przewiduje wysoką inflację, co próbuje zrekompensować już teraz, lub może spadek płac, dzięki czemu standardowa waloryzacja będzie jeszcze niższa.

Jeżeli ta logika jest poprawna to znak, że ze wzrostem inflacji będą nas czekać kolejne „naste” emerytury lub podwyżki obecnych, co tylko będzie zwiększało jeszcze bardziej inflację. Choć „naste” emerytury mogą pojawiać się pomimo tego – z powodu rosnącego udziału osób starszych w społeczeństwie, dzięki czemu ich poparcie będzie miało prawdopodobnie coraz większe znaczenie.

Opinia:

W rzeczywistości 13 i 14. emerytura jest częścią kłamliwej narracji serwowanej społeczeństwu, by pokazać rzekomą hojność rządu. W ostatecznym rozrachunku sytuacja większości emerytów nie poprawia jakoś znacząco sytuacji emerytów na tle innych rządów.[14] Za to poprawia sytuację rządu i jego wizerunek w oczach tej jakże ważnej dla niego grupy wyborców. Rząd doprowadził do sytuacji, gdzie podatnicy tracą swój kapitał w wyniku inflacji, by samemu zyskać kapitał polityczny.

Obiecane tl;dr:

W tekście porównałem średnioroczne i realne średnioroczne waloryzacje emerytur wraz z innymi danymi, dzięki czemu możemy wysunąć wniosek, że emerytury pod kątem realnej wartości prawie stały w miejscu za rządów Zjednoczonej Prawicy.

Zaczęły rosnąć dopiero dzięki 13 emeryturze, przez co Prawica prawie osiągnęłą realny średnioroczny wzrost emerytur z czasów rządów PO-PSL. Dzieje się tak pomimo dużo lepszego otoczenia gospodarczego, niż za rządów PO-PSL. Gdyby nie 13 emerytura to PiS-SP-Porozumienie wypadałyby bardzo niekorzystnie w porównaniu ze swoimi poprzednikami. Dużo gorzej od PO-PSL wypadły też rządy SLD-UP-PSL i PiS-Samoobrona-LPR.

Dlatego możemy stwierdzić, że 13 emerytura to forma rekompensaty niskiej waloryzacji, a nie dodatkowego wsparcia dla emerytów. Po więcej szczegółów i konkretne liczby zapraszam do głównego tekstu.

Przypisy:

[1] https://www.money.pl/emerytury/13-i-14-emerytura-juz-w-tym-roku-minister-zdradzil-kiedy-wyplaty-6598852352428161v.html & https://tvn24.pl/biznes/pieniadze/13-i-14-emerytura-2021-dla-kogo-kiedy-wyplata-ile-wynosi-netto-4943256 & https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-13-emerytura-kto-ja-dostanie

[2] https://serwisy.gazetaprawna.pl/emerytury-i-renty/artykuly/1100439,zasady-waloryzacji-emerytur.html & https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/emerytury-i-renty-z-funduszu-ubezpieczen-spolecznych-16832385/art-89

[3] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20200000177/O/M20200177.pdf & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20200000177 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20180000185 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20170000187 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20160000149 & https://www.infor.pl/akt-prawny/MPO.2015.025.0000176,komunikat-ministra-pracy-i-polityki-spolecznej-w-sprawie-wskaznika-waloryzacji-emerytur-i-rent-w-2015-r.html & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20140000150 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20130000078 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20110120134 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20100080075 & http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20090100133 & https://ciekaweliczby.pl/najnizsze_emerytury/ – przy wykorzystaniu własnych obliczeń & http://www.wskazniki.gofin.pl/9,122,797,2,najnizsza-emerytura-i-renta.html

[4] Dokładniej był to rząd AWS-UW. W analizie nie włączamy rządów AWS-UW i dane są w tabeli tylko ze względów technicznych, by umożliwić dokonanie obliczeń dla następnych rządów.

[5] Dokładniej to rząd SLD-PSL-UP.

[6] https://pl.wikipedia.org/wiki/Inflacja_w_Polsce

[7] Realna stopa wskaźnika waloryzacji wg własnych obliczeń.

[8] Obliczenia własne.

[9] http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20120000069 & https://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/komunikat-w-sprawie-realnego-wzrostu-przecietnego-wynagrodzenia-w-2012-r-w-stosunku-do-2011-r-,41,1.html & https://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/komunikat-w-sprawie-realnego-wzrostu-przecietnego-wynagrodzenia-w-2019-roku-w-stosunku-do-2018-roku,274,7.html & https://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/komunikat-w-sprawie-realnego-wzrostu-przecietnego-wynagrodzenia-w-2009-r-w-stosunku-do-2008-r-,143,1.html?pdf=1 & https://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/komunikat-w-sprawie-realnego-wzrostu-przecietnego-wynagrodzenia-w-2010-r-w-stosunku-do-2009-r-,173,1.html?pdf=1 & https://www.infor.pl/akt-prawny/MPO.2009.009.0000115,komunikat-prezesa-glownego-urzedu-statystycznego-w-sprawie-realnego-wzrostu-przecietnego-wynagrodzenia-w-2008-r-w-stosunku-do-2007-r.html & https://sip.lex.pl/akty-prawne/mp-monitor-polski/realny-wzrost-przecietnego-wynagrodzenia-w-2007-r-w-stosunku-do-2006-r-17410591 & https://forsal.pl/artykuly/888884,czy-polske-stac-na-realny-wzrost-wynagrodzen.html – te na żółto

[10]  https://pl.wikipedia.org/wiki/Gospodarka_Polski & https://www.google.com/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=ny_gdp_mktp_kd_zg&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=world&idim=country:POL&ifdim=world&tstart=917046000000&tend=1516662000000&hl=pl&dl=pl&ind=false

[11] Nowy wskaźnik waloryzacji za 2019 i 2020 r. został obliczony dla mediany emerytury.

[12] Dane dot. median za: https://biznes.interia.pl/emerytury/news-emerytury-sa-nizsze-niz-oficjalne-statystyki,nId,4887209 & https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ile-wynosi-emerytura-po-marcowej-waloryzacji-7713403.html

[13] Chyba że w 2020 r. zanotowaliśmy znaczny spadek realnych wynagrodzeń.

[14] Być może poza sytuacją emerytów otrzymujących skrajnie niskie emerytury, w okolicy minimalnej.

Jeśli spodobał Ci się powyższy tekst to zapraszam do obserwowania mojego fanpage’u, gdzie będą informacje nt. dalszych tekstów!

Facebook